Devrinin en önemli astronomlarından
ve matematikçilerinden olan Battâni (858-929),
Sâbit ibn Kurrâ gibi, Urfa'nın Harran Bölgesi'ndendir.
Rakka'da özel bir gözlemevi kurmuş ve burada 887-918
tarihleri arasında son derece önemli gözlemler yapmıştır. Güneş, Ay ve
gezegenlerin hareketlerini gözlemlemiş, yörüngelerini doğru bir biçimde
belirlemeye çalışmıştır. Güneş ve Ay tutulmaları ile ilgilenmiş, mevsimlerin
süresini büyük bir doğrulukla hesaplamıştır. Ayrıca, ekliptiğin eğimini de
dakik olarak belirlemeyi başarmıştır.
Aynı zamanda
matematikçi de olan Battâni, bu alanda da son derece önemli çalışmalar
yapmıştır. Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı gerçek
anlamda ilk defa kullanan bilim adamının Battâni olduğu söylenmektedir.
Battâni, çalışmaları sırasında bazı temel trigonometrik bağıntılara ulaşmış ve
bunları astronomik hesaplamalarda kullanmıştır.
SINÜS
VE KOSINÜS TABIRLERINI ILK KULLANAN BILGIN
M.Charles, "Geometrinde Metodlarin Tarihî
Görünümü" adli eserinde, Battânî´den söz ederken, onun sinüs ve kosinüs
tabirlerini ilk kullanan kisi oldugunu ifade eder ve bu tabirleri günes saati
hesaplamasinda buldugunu, ona uzayan gölge adini verdigini, buna modern
geometride "tanjant" dendigini belirtir. Battânî´nin senelerce önce
ileri atip kullandigi buluslari Bati asirlarca sonra kullanabilmis ve onlara
sâhip çıkmıştır. Islâm Tarihi Arastiricilarindan Prof. Philip K. Hitti
"Muhtasar Arap Tarihi" eserinde sunlari kaydeder: "Süphesiz
matematik bilginleri tanjant hakkinda Battânî´den ancak bes asir sonra bilgi
sâhibi olabildiler.(Alman astronom ve matematikcisi) Regiomantanus
(1436-1476)bununla müserref oldugu halde ondan bir asir sonra yasayan Kopernik
(Copernicus,1473-1543) bunu tanimiyordu."
ESERLERI
1. Kitâbü Mârifet-il Metâli-il Bürûc fî mâ beyne erbe-il
felek: On iki burcun gök küresinin dörtte birindeki dogus yerlerinin bilinmesi:
Ay´in tutulmasi, ay ve yildizlarin dogus yerlerinden
bahseder. Dunthorn 1794´te ayin asirlik hizini hesaplarken Battânî´nin ay ve
günes tutulmalariyla ilgili rasatlarindan oldukca faydalanmistir. Boylamlari 0°
den 36° ye kadar kiymetlerine tekabül eden yildizlarin doğus yerlerini gösteren bir katalogdur. Böylece bir cetveli
ilk defa ilim dünyasina kazandiran Battânî olmustur. Daha önce yapilan Habas
el-Hasîb adli ziycde (yildiz katalogu) böyle bir cetvel bulunmamaktadir. 2.
Risâletünfî tahkîk-i akdâr-il ittisâlât: Yildizlarin Yanyana gelme ölcülerinin
arastirilmasi hakkindaki kitapcik: Yildizlarin enlemlerinden faydalanarak
isiklarini göndermelerini küresel trigonometriden faydalanarak izâh etmektedir.
3. Serh-ul Makâlât-il erbai li-Batlamyus: Batlamyus´un "Dört Kitap"
adli eserinin aciklamasi.
4. Ez-Zîyc: Astronomiden bahsetmektedir.. Battânî´nin en önemli ve
günümüze kadar gelebilen tek kitabidir. Eser Battânî´nin rasatlarindan elde
ettigi neticeleri de icine almaktadir. Bu eser yalniz Islâm dünyasinda degil
Ortacagda ve Rönesansin ilk devrelerinde Avrupa küresel trigonometri üzerinde
derin tesirler icra etmistir.
Kitap Kral X.Alfons(öl.1284) tarafindan Arapcadan
Ispanyolca´ya tercüme ettirilmistir. 1143 yilinda Ispanya´da Robertus
Retinensis tarafindantercüme edilmis ise de günümüze kadar gelemeden kaybolmustur.
Ayrica kitap 12.yüzyilin ilk yarisinda Tivoli´li Piato Tiburtinus tarafindan
Latinceye cevrilmistir. Ayrica Regiomantanus(1436-1476), Sabiî Cetvelleri adiyla
söhret bulan bu ziycleri astronomiye ait önsözüyle bir serhini Latince´ye
cevirmistir. Önsöz 1537´de Fergânî(?-860) nin eseriyle birlikte
Nürnberg´de basilarak Avrupa ilim dünyasina sunulmustur. 1645´te de Bolonya´da
tek eser hâlinde "Johannes Regiomontanus"´un bir kac ilavesiyle
"Albategnius (Battânî)´un Astronomi ilmine dair Eseri" adi altinda
latince bir baslikla yayinlanmistir.
Kopernik(1473-1543)de bu İslâm âliminin eserleriyle etraflica
ilgilenmis ve cok istifadeler etmistir. Onun eserleri 1800 yilinda bile
Kahire´li Ibni Yunus (?-1009)´un eserleriyle birlikte Fransiz
Laplace(1749-1827)´in incelemelerinde yardimci olmustur. Bu Ziyc Dogu´da Ilhânî
Ziyc cikincaya kadar kullanilmistir.
Battânî´nin astronomideki hizmetlerini yadetmek
isteyen Bati, Ay´a onun da ismini verdi. Ay haritalarinda ,Bati´da Albategnius
olarak söhret buldugundan, Albategnius olarak kaydedilmistir.
KAYNAK|http://gelisenbeyin.net/ den alıntıdır
0 yorum:
Yorum Gönder