Ana Sayfa » » Ömer Hayyam (1048- 1131)
15 Aralık 2013 Pazar
undefined

Ömer Hayyam (1048- 1131)

    Daha çok dörtlük biçiminde yazmış olduğu felsefî şiirlerle tanınan Ömer el-Hayyâm (1048-1131), aynı zamanda matematik ve astronomi alanlarındaki çalışmalarıyla bilimin gelişimini etkilemiş seçkin bir bilim adamıdır. 

Matematiğe ilişkin araştırmaları özellikle sayılar kuramı ile cebir alanında yoğunlaşmıştır. Eukleides'in Elementler'i üzerine yapmış olduğu bir yorumda, işlemler sırasında irrasyonel sayıların da rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini ilk defa kanıtlamıştır. 

En değerli cebir yapıtlarından birisi olan Risâle fî'l-Berâhîn alâ Mesâili'l-Cebr ve'l-Mukâbele'de (Cebir Sorunlarına İlişkin Kanıtlar) denklemlerin birden fazla kökü olabileceğini göstermiş ve bunları, kök sayılarına göre sınıflandırmıştır. 

Bunun dışında, Ömer el-Hayyâm'ın üçüncü dereceden denklemleri de, terim sayılarına göre tasnif ettiği ve her grubun çözüm yöntemlerini belirlediği görülmektedir. Buna göre, üçüncü dereceden denklemler, üç terimliler ve dört terimliler olarak ikiye ayrılır ve üç terimliler, 

x3 + cx2 = bx 
x3 + bx = cx2 
cx2 + bx = x3 
olarak ve dört terimliler ise, 
x3 + cx2 + bx = a 
x3 + cx2 + a = bx 
x3 + bx + a =cx2 
cx2 + bx + a = x3 ve 
x3 + cx2 = bx + a 
x3 + bx = cx2 + a 
x3 + a = cx2 + bx 

olarak sıralanır. El-Hayyâm üçüncü derece denklemlerinin aritmetiksel olarak çözülemeyeceğine inandığı için, bu denklemleri koni kesitleri yardımıyla geometrik olarak çözmüş, negatif kökleri, daha önceki cebirciler gibi, çözüm olarak kabul etmemiştir. 

Şimdi, x3 + cx2 = a denklemini nasıl çözdüğünü görelim: Yandaki şekilde, AB = c ve H3 = a olsun. AB'nin uzantısı üzerinde BT = H alınsın ve AB'ye B noktasından bir dikme çıkılsın. BC = H olsun ve BCDT k****i tamamlansın. BCDT k****i üzerine H yüksekliğine sahip bir küp çizilsin. D köşesinden, asimptotları BC ve BT olan EDN hiperbolü ve A köşesinden, AT eksenli ve BC parametreli AK parabolü çizildiğinde, bu hiperbol ile parabol kesişmek zorundadırlar. Kesişme noktaları E olsun. E'den AT ve BC doğrularına iki dikme inilsin ve bunlar EZ ve EL olsun. Bu durumda x = BZ olacaktır. 

Kanıt : EZ2 = AZ . BC (parabolün özelliğinden) * 

(AZ/EZ)=(EZ/BC) 

EZ . BZ = BC . BT = BC2 (hiperbolün özelliğinden) 

(BZ/BC) = (BC/EZ) olur ve ikinci ifadenin k****i alınırsa, 

((BZ)2 /(BC)2) = ((BC)2 / (EZ)2) elde edilir. 

AZ = BZ + AB olduğuna göre, BC3 = BZ2 (BZ + AB) = (BZ3 + BZ2). AB) elde edilir. BC = H, H³ = a, AB = c olarak verildiğinden, a = (BZ3 + c . BZ2 ) bulunur. BZ yerine x konursa, orijinal denklem elde edilecektir; öyleyse BZ = x olmalıdır. 

Ömer el-Hayyâm'ın astronomi alanındaki çalışmaları da çok önemlidir. Eskiden beri kullanılmakta olan takvimlerin düzeltilmesi için Selçuklu Sultanı Celâleddin Melikşâh (1052-1092), 1074-1075 yılları civârında İsfahan'da bir gözlemevi kurdurmuş ve başına da dönemin en ünlü astronomlarından biri olan Ömer el-Hayyâm'ı getirmişti. Ömer el-Hayyâm ile arkadaşlarının yapmış olduğu araştırmalar sonucunda, daha önce kullanılmış olan takvimleri düzeltmek yerine, mevsimlere tam olarak uyum gösterecek yeni bir takvim düzenlemenin daha doğru olacağına karar verilmiş ve bu maksatla gözlemler yapılmaya başlanmıştır. Gözlemler tamamlandığında, hem Zîc-i Melikşâhî (Melikşâh Zîci) adlı zîc ve hem de et-Târîhu'l-Celâlî denilen Celâleddin Takvimi düzenlenmiştir (1079).

 Celâleddin Takvimi, bugün kullanmakta olduğumuz Gregorius Takvimi'nden çok daha dakiktir; Gregorius Takvimi, her 3330 yılda bir günlük bir hata yaptığı halde, Celâleddin Takvimi 5000 yılda yalnızca bir günlük hata yapmaktadır.



KAYNAK|http://gelisenbeyin.net/ den alıntıdır

0 yorum:

Yorum Gönder

Molla Lütfi (? - 1495)

    15. yüzyılda, Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıd dönemlerinde yaşamış meşhur matema...

Oktay SİNANOĞLU

    Oktay Sinanoğlu; dünyanın en genç yaşta profesör olmuş kişisi ve Nobel adayı, Türk ...

Jules Verne ( 1828 - 1905 )

    1828’de Fransa’da doğdu. Jules Verne, denizcilik geleneği olan bir ailenin...

Behram Kurşunoğlu (1922 - 2003)

    Prof. Dr. Behram Kurşunoğlu Aslen Bayburt'un Merkez ilçesine bağlı Aydıncık köyünde...

Öklid (Euclid) (M.Ö. 330 - 275)

    Yunan matematikçisi Gelmiş geçmiş matematikçiler içinde adı geometriyle en çok özde...

Pisagor (M.Ö. 570 - 495)

    Pisagor ya da Pythagoras MÖ 570 - MÖ 495 tarihleri arasında yaşamış olan İyonyalı f...

Cahit Arf (1910 - 1997)

    1910 yılında Selanik’te doğan Cahit Arf, ilkokulu o yıllarda sultani adı verilen l...

Johannes Gutenberg (1398 - 1468)

   Johannes Gutenberg Kimdir? Johannes Gutenberg hayatı, biyografisi, Çağdaş matbaayı A...

Godfrey Harold Hardy (1877 - 1947)

    Bir İngiliz matematikçisi olan Godfrey Hardy, 1877 yılında Cranleigh, Surrey'de doğ...

Kurt Gödel (1906 - 1978)

    Kurt Gödel, Avusturya asıllı bir Amerikan mantıkçısı ve matematikçisidir. Bugü...

David Hilbert (1862 - 1943)

    Bir Alman matematikçisi olan David Hilbert, 1862 yılında Königsberg'de doğdu. 1895 ...

Biruni

    Onuncu ve on birinci yüzyıllarda İslam dünyasında yetişmiş olan büyük fen ve din ali...

El Kindi (801- 866)

    Ebu Yusuf Yakup İshak El-Kindi MS.801 civarında Küfe'de doğdu. Babası Harun el-Reşi...

Uluğ Bey (1393 - 1449)

    Türk matematikçilerinden birisi olan Uluğ Bey, Timur'un erkek torunlarından hükümda...

Luigi Galvani (1737 - 1798)

    Luigi Galvani, (d. 9 Eylül 1737 – ö. 4 Aralık 1798). Kas ve sinir hücrelerinin ele...

 
Support : Your Link | Your Link | Your Link
Copyright © 2013. BİLİM ADAMLARI - All Rights Reserved
Template Created by Creating Website Published by Mas Template
Proudly powered by Blogger